Η διαχείριση της μνήμης των Ιμίων 1

Το κείμενο που ακολουθεί γράφηκε, ως ατομική συνεισφορά, στα πλαίσια μιας συλλογικής μελέτης και συζήτησης που κάναμε ως Αντιφασιστική Πρωτοβουλία Βύρωνα με επίκεντρο την κρίση των Ιμίων το 1996 και τη διαχείριση της μνήμης αυτού του "παρ' ολίγον" πολέμου.

(Για να το διαβάσετε σε μορφή pdf πατήστε εδώ)

Η διαχείριση της μνήμης των Ιμίων, 

ή πως κατασκευάστηκε μια μορφή εθνικής ενότητας και τι αυτή παρήγαγε στον ελληνικό πληθυσμό: 

1. Πάνω σε ποιες αφηγήσεις πάτησε η εθνική ενότητα με αφορμή τα Ίμια

Πρόλογος/Εισαγωγή

Καταρχήν να ξεκαθαρίσουμε κάτι πολύ βασικό αν θέλουμε να αντιμετωπίσουμε αποτελεσματικά τους καπιταλιστικούς/εθνικούς μύθους: Ένας τέτοιος μύθος πάντα έχει έναν μικρό πυρήνα αλήθειας εντός του. Αλλιώς, ΔΕΝ θα μπορούσε ούτε να σταθεί, ούτε να παίξει αποτελεσματικά τον ρόλο του ως πολιτική αντίληψη που νομιμοποιεί στα μυαλά των ταξικά/κοινωνικά καταπιεσμένων, μια ορισμένη υπάρχουσα σε βάρος τους, τάξη πραγμάτων. Αν περιφρονήσουμε, ή προσπεράσουμε ψιλο-αδιάφορα αυτή την σημαντική διαπίστωση, δεν θα πρέπει μετά να γκρινιάζουμε που δεν μπορούμε να διεμβολίσουμε συνειδήσεις και να τις στρέψουμε προς χειραφετητικές κατευθύνσεις.

Α. Ο μύθος της αιώνια καταπιεσμένης και «ριγμένης» Ψωροκώσταινας
Δεκαετίες τώρα, ο ελληνικός λαός γίνεται αντικείμενο πλύσης εγκεφάλου, με μότο το «η μικρή μας χώρα γίνεται έρμαιο στα χέρια των ισχυρών και πάντα είναι η ριγμένη της υπόθεσης». Η αλήθεια που υπάρχει σε αυτόν τον μύθο, είναι πως όντως η Ελλάδα είναι μια μικρή χώρα. Το ψέμα όμως που έρχεται αυτή η αλήθεια να συγκαλύψει, είναι πως η Ελλάδα είναι μια μικρή μεν, ΚΑΠΙΤΑΛΙΣΤΙΚΗ δε, χώρα. Που ως καπιταλιστική χώρα η οποία και είναι, έχει και μια αστική τάξη. Η οποία έχει συμφέροντα που προωθεί υπό τον νομιμοποιητικό αυτόν μύθο, εξασφαλίζοντας την κοινωνική/πολιτική συναίνεση των υπηκόων της, δλδ του λαού.

Β. Ο μύθος που λέει πως στο Αιγαίο, υπάρχει μόνο μια επιθετική χώρα, η Τουρκία
Και αυτός ο μύθος έχει έναν πυρήνα αλήθειας, με στόχο να γίνει πιστευτός από την πλειοψηφία των ταξικά/κοινωνικά καταπιεσμένων (δλδ του λαού) στην Ελλάδα: Η Τουρκία έχει όντως μια επιθετική αστική τάξη. Είναι όμως μόνο η Τουρκία επιθετική στο Αιγαίο; Σαφώς και όχι. Η Ελλάδα -δλδ η ελληνική αστική τάξη- επίσης, πάντα διεκδικούσε και διεκδικεί και σήμερα, μερίδιο από την πίτα χάραξης και επαναχάραξης των συνόρων στα Βαλκάνια.

Γ. Ο μύθος που λέει πως για όλα τα στραβά στην περιοχή μας, φταίει μόνο ο ανταγωνισμός των μεγάλων ιμπεριαλιστικών δυνάμεων

Εδώ, δεν υπάρχει κάτι ασήμαντο: Αντίθετα, υπάρχει η πολύ σημαντική αλήθεια που μας λέει πως οι μεγάλες καπιταλιστικές/ιμπεριαλιστικές χώρες, τα κάνουν διαχρονικά μαλλιοκούβαρα και στο Αιγαίο (και παντού) προκειμένου να προωθήσουν την δική τους γεωπολιτική/οικονομική ατζέντα. Είναι όμως, μόνο αυτές οι χώρες που διαχρονικά παράγουν πολέμους, νεκρούς και καταστροφές στην περιοχή μας; Κάτι τέτοιο, θα ήταν ανοησία να το πει κάποιος. Η Ελλάδα -δλδ η ελληνική αστική τάξη- έχει τους δικούς της αυτοτελείς γεωπολιτικούς/οικονομικούς σχεδιασμούς, που είναι και αυτοί από την φύση τους επιθετικοί, μιας και για να υλοποιηθούν, πρέπει κάποιος άλλος να ηττηθεί/υποχωρήσει. Όπως αντίστοιχους γεωπολιτικούς/οικονομικούς σχεδιασμούς έχει και η Τουρκική αστική τάξη.

Εδώ πρέπει να επισημάνουμε ότι, από την φύση τους οι σχέσεις κυριαρχίας μεταξύ των καπιταλιστικών χωρών χαρακτηρίζονται από ανισομέρεια: Η Ελλάδα έχει μεν αυτοτέλεια όσον αφορά την εξυπηρέτηση των ιδιαίτερων συμφερόντων του ελληνικού καπιταλισμού, αλλά ταυτόχρονα έχει την ανάγκη, τα αυτοτελή αυτά συμφέροντα του ελληνικού καπιταλισμού, να συμπλέουν με τα συμφέροντα μιας μεγάλης καπιταλιστικής/ιμπεριαλιστικής χώρας προκειμένου να προωθηθούν αποτελεσματικά. Αλλιώς, πάπαλα!

Αν τα παραπάνω γενικά κριτήρια προσέγγισης της ιστορίας και της πραγματικότητας είναι σωστά, και αποτελούν επαρκή κριτήρια αξιολόγησης του συγκεκριμένου γεγονότος των Ιμίων, τότε, βάσει αυτών μπορούμε να κρίνουμε την στάση των πολιτικών δυνάμεων -και των καθεστωτικών ΜΜΕ- της χώρας εκείνη την περίοδο.

Η στάση του συνόλου σχεδόν των καπιταλιστικών πολιτικών δυνάμεων της χώρας

Για την ΝΔ, το ΛΑΟΣ, την περιθωριακή τότε Χρυσή Αυγή, για το σύνολο σχεδόν -πλην ΠΑΣΟΚ- των καπιταλιστικών πολιτικών δυνάμεων, η κρίση στα Ίμια, αποτέλεσε μια χρυσή ευκαιρία για τόνωση των παραπάνω μύθων, για την επικαιροποίησή τους και για το χτίσιμο μιας νέας εθνικής ενότητας πάνω στην βάση του ότι «η Τουρκία απειλεί την εδαφική ακεραιότητα της Ελλάδας και οι μεγάλες δυνάμεις μας πούλησαν ως χώρα». Συμπληρωματικά σε αυτό, ήρθε και η καταγγελία της κυβέρνησης του ΠΑΣΟΚ ως μιας «εθνο-προδοτικής κυβέρνησης, η οποία επειδή είναι υποταγμένη στους Αμερικάνους, απέφυγε τον πόλεμο πουλώντας την Ελλάδα».

Η στάση του ΠΑΣΟΚ

Το ΠΑΣΟΚ ως κυβέρνηση που δέχτηκε τα πυρά περί «εθνικού μειοδότη», είχε μόλις επιλέξει για γραμμή πλεύσης της χώρας, την προσπάθεια για αναβάθμιση του ελληνικού καπιταλισμού στο πλαίσιο της ΕΕ και ως εκ τούτου, την αποφυγή περιττών συγκρούσεων που θα έθεταν σε κίνδυνο την διαδικασία αυτή. Σε συνδυασμό μάλιστα με την διαπίστωση ότι καμία ιμπεριαλιστική δύναμη (ούτε η ΕΕ ούτε και οι ΗΠΑ) δεν στήριξε τον ελληνικό τυχοδιωκτισμό στα Ίμια, μας δίνουν τις αιτίες ραγδαίας αποκλιμάκωσης της κρίσης στα Ίμια, εκ μέρους του ελληνικού κράτους.

Το ΠΑΣΟΚ δεν στράφηκε φυσικά εναντίον της εθνικής ενότητας. Κάθε άλλο! Απλά το ΠΑΣΟΚ όπως και η συντριπτική πλειοψηφία της ελληνικής αστικής τάξης έβλεπαν τότε, πως η εθνική ενότητα (και ο ελληνικός εθνικισμός), πρέπει να αλλάξει πίστα: Και από αποκλειστικά εθνικιστικού ή αλυτρωτικού τύπου, που ονειρεύεται ακόμα «χαμένες πατρίδες», να γίνει επιτέλους ΚΑΙ σαλονάτη ΚΑΙ ευρωπαϊκή! Χωρίς φυσικά να πάψει ποτέ να θέλει να τσιμπήσει και κάτι από ανατολικά.

Η στάση του ΣΥΝασπισμού

Ο ΣΥΝ ήταν που ήταν ένα τίγκα μεταρρυθμιστικό αριστερό μέτωπο που ενισχύθηκε πολύ από την διάσπαση από τα δεξιά του ΚΚΕ το ’91, ξεφτιλίστηκε εντελώς το ’92 καλώντας στα τότε εθνικιστικά συλλαλητήρια για το «Μακεδονικό». Όλη του η στάση την δεκαετία του ’90, ήταν μια στάση «εθνικής υπευθυνότητας» και «εθνικής ομοψυχίας», με γκρίνιες περί της «ανάγκης εξευρωπαϊσμού της χώρας». Έχει τεράστια ευθύνη ως κόμμα αλλά και οι διανοούμενοι γύρω τριγύρω του, για την καλλιέργεια εθνικιστικών μύθων δεμένων με την «ευρωπαϊκή προοπτική» της χώρας.

Η στάση του ΚΚΕ

Το ΚΚΕ μένοντας πιστό στην διαχρονική του πολιτική γραμμή που επηρεάζονταν μέχρι τότε από τους καπιταλιστικούς εθνικούς μύθους που προαναφέραμε, κατήγγειλε και αυτό την κυβέρνηση ως εθνικό μειοδότη: Όχι έτσι ακριβώς, διότι η μετάφραση αυτής της έννοιας στο ΚΚέδικο λεξιλόγιο είναι: «Η ελληνική κυβέρνηση υποτάσσεται στον ιμπεριαλισμό για αυτό και είναι επικίνδυνη για τον λαό» -σ.σ. ο ιμπεριαλισμός αφορά μόνο μερικές ανεπτυγμένες καπιταλιστικές χώρες, όλες οι άλλες είναι εξαρτημένες ψωροκώσταινες και ως εκ τούτου θύματα, αυτή ήταν πάνω-κάτω η δομική αντίληψη των περισσοτέρων ΚΚ στον 20ο αιώνα.

Με αυτή του όμως την στάση το ΚΚΕ, ενίσχυσε αθέλητά του, την εθνική ενότητα που πρέσβευε το σύνολο σχεδόν του καπιταλιστικού πολιτικού συστήματος. Διότι, μην τονίζοντας τις ευθύνες της ελληνικής αστικής τάξης και του ελληνικού καπιταλιστικού κράτους και ΜΗΝ αναδεικνύοντας τα ιδιαίτερα ελληνικά καπιταλιστικά συμφέροντα που δημιουργούν την ελληνική επιθετικότητα είτε στην εθνικιστική/αλυτρωτική, είτε στην σαλονάτη/ευρωπαϊκή εκδοχή της, ΤΙ μένει; Μένουν οι παγιωμένοι εθνικοί μύθοι στα μυαλά των ταξικά/κοινωνικά καταπιεσμένων, και όχι η απόπειρα ρηγμάτωσής τους.

Τα καθεστωτικά ΜΜΕ

Τα καθεστωτικά ΜΜΕ, λύσσαξαν φυσικά, υπέρ της εθνικής ανάτασης και της ανάγκης για εθνική ενότητα. Κατήγγειλαν την κυβέρνηση του ΠΑΣΟΚ ως «εθνικό μειοδότη», γνωρίζοντας πολύ καλά φυσικά, πως ο ελληνικός καπιταλισμός προσπαθούσε να αναβαθμίσει την θέση του και πως ένα θερμό επεισόδιο δεν του ήταν για καλό. Αλλά, είπαμε: Η κρίση στα Ίμια αποτέλεσε μια πρώτης τάξεως ευκαιρία για αναστήλωση των εθνικών μύθων στα μυαλά του πόπολου, με απώτερο σκοπό την περαιτέρω εμπέδωση της ανάγκης για εθνική ενότητα και …βλέπουμε! Οι τύποι που καθορίζουν την γραμμή των καθεστωτικών ΜΜΕ, έχουν και λίγο μυαλό πέρα από λύσσα για λεφτά και στάτους: Αντιλαμβάνονται πόσο σημαντική είναι για το ελληνικό καπιταλιστικό σύστημα, η διατήρηση και περαιτέρω εμπέδωση στα μυαλά του πόπολου η εθνική ενότητα. Είτε στην εθνικιστική/αλυτρωτική, είτε στον μοντέρνα ευρωπαϊκή εκδοχή της.

Η στάση της εξωκοινοβουλευτικής κομμουνιστικής Αριστεράς και της αναρχίας

Το ΝΑΡ, το ΕΕΚ και άλλες μικρότερες οργανώσεις προσπάθησαν να διαχωριστούν από την καλλιέργεια εθνικής ενότητας σε όλες τις εκδοχές της. Το ΠΡΙΝ, η Νέα Προοπτική κλπ, δημοσίευαν άρθρα γραμμής προς αυτή την κατεύθυνση: Έθεσαν το ερώτημα που ΔΕΝ έθεσε το ΚΚΕ (και φυσικά και ο ΣΥΝ τότε), για ΠΟΙΟΝ γίνεται αυτή η σύγκρουση στα Ίμια, ΠΟΙΟΣ ωφελείται δυνάμει από αυτήν, και ΤΙ διάολο λόγους έχουν οι ταξικά/κοινωνικά καταπιεσμένοι να ταχθούν κάτω από οποιαδήποτε μορφή εθνικής ενότητας. Το ίδιο ερώτημα έθεσε και το σύνολο των αναρχικών συλλογικοτήτων. Όμως, αυτές οι πολιτικές δυνάμεις, παρόλο που έθεσαν το σωστό ερώτημα από ταξική/χειραφετητική σκοπιά, δεν κατόρθωσαν να ρηγματώσουν ορατά τον μύθο της εθνικής ενότητας στις συνειδήσεις των ανθρώπων.

Επίλογος και ξαναγυρνώντας στον πρόλογο

Η βασική αιτία κατά τον γράφοντα, που η εξωκοινοβουλευτική κομμουνιστική Αριστερά και η αναρχία δεν κατόρθωσαν να αποτρέψουν την συγκρότηση της συλλογικής μνήμης μετά τα Ίμια ως μιας ακόμα «εθνικής ταπείνωσης», είναι πως η ρηγμάτωση τόσο στέρεα παγιωμένων μύθων όπως αυτοί που αναφέρθηκαν στην αρχή του κειμένου, απαιτεί πρώτα από όλα, να τους μάθουμε/γνωρίσουμε καλά για να μπορέσουμε παράλληλα, να τους αποδομήσουμε αποτελεσματικά στα μυαλά τα δικά μας και του κόσμου. Κάτι τέτοιο, προϋπέθετε και προϋποθέτει και σήμερα, σοβαρότητα/επάρκεια στις αναλύσεις, σοβαρότητα στην πολιτική γραμμή, μακροχρόνιο σχεδιασμό και υπομονή. Προϋπέθετε τότε και προϋποθέτει και σήμερα, την αναγωγή της καλλιέργειας ταξικής/λαϊκής καχυποψίας απέναντι στο ελληνικό κράτος/κεφάλαιο (και στο τούρκικο κράτος/κεφάλαιο), σε ύψιστο κριτήριο και κατεύθυνση των κειμένων και των πρακτικών μας.

Προϋπέθετε και προϋποθέτει και σήμερα, την υπέρβαση του ξεπερασμένου και τελικά λαθεμένου σχήματος «ιμπεριαλισμός λίγων χωρών vs εξαρτημένων και αδύναμων πολλών χωρών» που εξαφάνισε και εξαφανίζει το βασικό διακύβευμα, του ότι όλες οι χώρες είναι καπιταλιστικές και έχουν αστικές τάξεις που εκμεταλλεύονται τους λαούς, είτε ιμπεριαλιστικές είτε «εξαρτημένες». Όμως παράλληλα, προϋπέθετε και προϋποθέτει και σήμερα, την υπέρβαση και των αντιλήψεων που υποτιμούν ή/και παραγνωρίζουν την συνθετότητα των εθνικών μύθων, την ρεαλιστικότητα με την οποία αυτοί εμφανίζονται στα μυαλά των ανθρώπων, προς όφελος μιας αφηρημένης ταξικής ενότητας η οποία τελικά, δεν τεκμηριώνεται πειστικά, άρα δεν μπορεί και να πείσει τελικά. Όλα αυτά, και τότε και σήμερα, είναι ζητούμενα.

Ένας δρόμος υπέρβασης και των δύο ιδεοληψιών που αναλύθηκαν παραπάνω, μπορεί να είναι αυτός που αναγνωρίζει την ανάγκη καταπολέμησης των εθνικισμών ένθεν κακείθεν, όπως και την ανάγκη καταπολέμησης του ιμπεριαλισμού. Προσπαθώντας δε, να υπερβούμε την άγονη και στείρα παράθεση λίστας αιωνίων αιτημάτων αλλά όμως, αποδεχόμενοι την ανάγκη η πολιτική ανάλυση και δράση μας να έχουν αιχμές που να τις συμπυκνώνουν, θα μπορούσαμε να συνοψίσουμε στα εξής: Καμία αλλαγή συνόρων στα Βαλκάνια, αναγνώριση και σεβασμός στις εθνικές μειονότητες ένθεν κακείθεν, αποχώρηση των βαλκανικών χωρών από ΕΕ και ΝΑΤΟ και καμία προσχώρηση νέων χωρών, σε ιμπεριαλιστικά μπλοκ. 

Ανήσυχος